Böcekler neredeyse birçoğumuzun midesini bulandıran, kimi zaman ürküten pek yakın olmak istemeyeceğimiz türden canlılardır. Varlıkları bize pisliği ve iğrençliği hatırlatsa da aslında ekolojik ve diğer pek çok yönden önemli etkileri vardır. Biz bugün bu ekolojik değerlere değinmeyeceksek de bizim işimize yarayan bir başka bir özelliklerine değineceğiz.
Böceklerin farklı yaşam döngülerini incelediğimizde erginlik dönemi ve larva dönemi gibi basamaklara ayrılır. Her böcek için bu basamakların süresi, başkalaşım geçirip geçirmeyeceği ve diğer değişkenler farklı olabilir. Böceklerin bu özellikleri aracılığıyla adli bilimciler en zorlayıcı sorulardan biri olan “Ölüm ne zaman ve nerede gerçekleşti ?” sorusuna en doğru cevabı verebilir. Zamanı yaşam döngüsüne göre ortaya çıkarabilirken cinayet mahalli de böceğin türüne bakarak sınırlandırılabilir. Kısacası adli bilimlerde böceklerin katkısı bugünkü yazımızın konusu.
Tarihte ilk kez 13. Yüzyılda Sun Tzu’nun metinlerinde böceklerin suçun belirlenmesinde rol oynadığını görüyoruz. Sun Tzu’nun aktardığı üzere kendisi bir pirinç tarlası civarında gerçekleşen bir cinayeti araştırmaya gittiğinde kullanılmıştır. Bütün işçilere araç-gereçlerini yere bıraktırmış ve beklemiştir. Görünmeyen kan izlerine çekilen böcekler katilin orağına gelmiştir. Bunun üzerine işçiyi sorgulayan Sun Tzu cinayeti itiraf ettirmiştir.
Adli entomoloji böcek ve eklembacaklı bilgisinin suç olaylarında ve hukuk davalarında kullanıldığı bilim dalıdır. Ölümden sonra cesede yerleşen her böcek fiziksel kanıt olarak kabul edilmektedir. Böceklerden elde edilen veriler ile ölüm nedeni, ölüm yeri ve ölüm nedeni tespit edilebilir. Bu veriler böceklerin davranışı, biyolojisi ve dağılımına ait olan bilgiler ışığında derlenir.
Ceset üzerinde kümelenen ve civarını kullanan böceklerin belli sınıflandırmaları vardır. Bu böceklerden Nekrofaj Türler arasında bulunanlar doğrudan cesede ulaşıp cesetten beslenirler. Predatör ve Parazitik Türler ise doğrudan cesetten beslenmese bile cesette bulunan diğer sinek ve böcekler ile beslenirler. Predatör ve Parazitik Türler adli entomologlar için en önemli gruptur. Omnivorlar ise hem cesetten hem de diğer eklembacaklılar ile beslenirler. Son sınıflandırmamız ise Tesadüfi Türler olarak adlandırılan ve yalnız kendi yaşam alanlarını artırırken şans eseri alanda bulunanlardır.
Ölüm zamanının tespiti için böceğin gelişim evrelerinden yararlanılır. Böceğin habitatı bilindiği takdirde cesedin başka bir yere taşınıp taşınmadığı anlaşılabilir. Böcekler aracılığı ile ölüm nedeni de ortaya çıkartılabilir. Dış hasarı olan cesetler diğerlerinden daha fazla sinek çeker. Böcekler normalde yumurtlamak için anüs, genital organlar ve başın doğal açıklıklarını kullanırken hasarlı cesetlerde öncelikle yara bölgesine çekilirler. Aynı yöntem ile bıçaklanma durumunun da tespiti yapılabilmektedir.
Cesetten beslenen böcekler aynı zamanda toksikoloji analizlerinde de adli bilimcilere yardımcı olurlar. İleri derecede çürümüş bedenlerde toksikoloji analizi için uygun doku bulunmaz. Dokudan örnek alınması imkansız olduğu zamanlarda böcek delilleri ilaç veya zehrin varlığını açıklamak için kullanılabilir. Toksik maddelerin bir kısmı böcek gelişimi etkiler ve maddenin türüne göre gelişim olumlu ya da olumsuz etkilenebilir. Yaşam evrelerindeki değişim ilacın tespiti için kullanılabilir.
Bir diğer kullanım biçimi doğrudan DNA eldesine yöneliktir. Olay yeri incelenirken toplanan larva ve böcekler aracılığı ile DNA örneklerine ulaşılır. Yapılan bazı çalışmalarda görülmüştür ki insanın mitokondriyal DNA’sı kimi böceklerin bağırsak içeriğinden izole edilmiştir.
Yazımınızı sonuçlandırmak gerekirse söyleyebiliriz ki böcekler ekolojik işlevleriyle beraber adli olarak da ciddi bir önem taşımaktadır. Faili meçhul birçok cinayetin aydınlatılmasında, miras davalarının çözümlenmesinde yargıya yardım eder. Bütün bunları öğrendikten sonra kimimizin çok iğrendiği böceklerin hayatımızdaki yerini tekrardan gözden geçirmemiz gerekebilir.
Yazar: Deniz Yılmaz
Editör: Kıvılcım Ekin Karkın
Referanslar
KÖKDENER, M. (2016). Adli Bilimlerde Entomolojinin Uygulanması. Türkiye Entomoloji Bülteni, 6(3), 269. https://doi.org/10.16969/teb.90382
Benecke, M. (2001). A brief history of forensic entomology. Forensic Science International, 120(1-2), 2–14. https://doi.org/10.1016/s0379-0738(01)00409-1
Gullan, P. J., Cranston, P. S., & McInnes, K. H. (2014). The insects: An outline of entomology. Wiley Blackwell.
Comments